قلم آزاد پارسی

در هر سیستم‌عامل کامپیوتری، قلم (فونت) یکی از نخستین نیاز‌های کاربران است و با توجه به استفاده‌ی گروه کاربران نرم‌افزار آزاد از سیستم‌های عامل و برنامه‌های آزاد، داشتن قلمی کاملاً آزاد لازم است.

از این رو گروه تصمیم به راه‌اندازی پروژه‌ی تولید قلم‌هایی با مجوز آزاد (به عنوان نمونه مجوز OFL) گرفته است که در صورت مهیا شدن امکانات و افراد کافی، آغاز به کار خواهد کرد.

پروژه های مشابه

فارسی وب

شرکت فارسی وب شریف در سال 1999 فعالیت رسمی خود را روی این پروژه شروع کرده است. دو حامی دیگر این پروژه عبارتند از شورای عالی انفورماتیک کشور و بنیاد دانش و هنر. این پروژه به طور رسمی نماینده ایران در کنسرسیوم یونیکد می باشد. این پروژه تعدادی فونت با لایسنس GPL v2 ارائه کرده است. ضمنا بهداد اسفهبد یکی از تاسیس کننده های این شرکت مقاله درباره یونیکد فارسی تهیه نموده است که حاوی اطلاعات مفیدی می باشد.

متأسفانه منبع اصلی این قلم‌ها دارای مجوز مبهم و نامشخص است، بنابراین این قلم‌ها را نمی‌توان به عنوان قلم‌هایی کاملا آزاد در نظر گرفت و از نظر حقوقی وضعیت آن‌ها نامشخص است (نمونه).

پارس فونت

تعدادی فونت طراحی شده توسط حسین زاهدی که لایسنس مورد استفاده آن ها مشخص نیست. اما حداقل آزاد بودن یکی از این فونت ها که به سفارش شورای عالی اطلاع رسانی تهیه شده بر روی سایت اصلی قید شده است.

در تماسی که در مورد لایسنس سایر فونت ها انجام شد آقای زاهدی مطلب زیر را ارسال نمودند که حاکی از فری نبودن سایر فونت ها می باشد. --Shahin ‏۲۵ سپتامبر ۲۰۱۱، ساعت ۰۲:۱۳ (CDT)

هر کس دوست داشته باشد نسبت به تمایل خود هر مبلغی را به شماره حساب بنده پرداخت و فونتها را دانلود می نماید. با تشکر

اما متاسفانه داخل فایل فونت چنین متنی هست؛ که چنین مجوزی آزاد محسوب نمی‌شود که امیدواریم شورای مربوطه در این زمینه اقدام کند:

NOTIFICATION OF LICENSE AGREEMENT

This typeface is the property of scict.ir Copration and its use by you is covered under the terms of a license agreement. You have obtained this typeface software either directly from Hamoonsoft or together with software distributed by one of scict's licensees.

This software is a valuable asset of scict. Unless you have entered into a specific license agreement granting you additional rights, your use of this software is limited to your workstation for your own publishing use. You may not copy or distribute this software.

If you have any question concerning your rights you should review the license agreement you received with the software or contact scict for a copy of the license agreement.

scict can be contacted at: http://www.scict.ir

فونت فارسی آزاد

پروژه‌ی فونت فارسی آزاد با هدف ایجاد یک فونت TrueType فارسی تحت استاندارد ISO 10464/Unicode UCS برای استفاده‌ی فارسی زبانان طراحی در سال ۱۳۸۳ شروع به کار نمود. متاسفانه، قلم ایجاد شده توسط این پروژه بر مبنای قلم نازلی از قلم‌های فارسی‌وب است که با توجه به ابهام قانونی قلم‌های فارسی‌وب، این قلم نیز از نظر قانونی ابهام دارد و در نتیجه نمی‌توان آن را از قلم‌های آزاد محسوب نمود.

قلم‌های Iranian

این قلم‌ها که شامل قلم‌های Iranian Sans و Iranian Serif هستند به نظر می‌رسد که قلم‌های آزاد باشند . متاسفانه در حال حاضر هیچ صفحه‌ی رسمی‌ای برای این قلم‌ها وجود ندارد. توضیحات بیشتر در مورد این قلم‌ها:

http://groups.google.com/group/persian-computing/msg/aa03692e801e8700

قلم نستعلیق (IranianNastaliq) نسخه‌ی ۲ بتا

هر چند ظاهرا این قلم به صورت آزاد منتشر شده است، اما هیچ‌گونه گواهی استفاده‌ای همراه این قلم در [صفحه‌ی رسمی آن] ارائه نشده است.

با بررسی خود فایل قلم نستعلیق، این متن را درون آن در قسمت مربوط به گواهی استفاده می‌توان یافت: This software is a valuable asset of hamoonsoft. Unless you have entered into a specific license agreement granting you additional rights, your use of this software is limited to your workstation for your own publishing use. You may not copy or distribute this software.

هر چند به نظر می‌رسد این متن از یک قالب پیش‌فرض بوده و ممکن است سهوا در این قلم قرار داده شده باشد.

قلم‌های خط عربی SIL

SIL قلم‌های شهرزاد و لطیف را به صورت کاملا آزاد برای دست‌خط عربی ارائه داده است که این خط‌ها زبان فارسی را نیز به صورت کامل پشتیبانی می‌کنند. این قلم‌ها را می‌توانید از طریق صفحه‌ی رسمی آن دریافت نمایید.

قلم امیری

این قلم هم قلم آزادی است و پشتیبانی کاملی از خط فارسی دارد.

روند تهیه فونت

طبق صحبت‌هایی که شد پیشنهاداتی برای تهیه قلم آزاد پارسی داده شده که در زیر میبینیم

خرید قلم و انتشار آزادش

معایب:

• این کار هزینه بر هست و معمولا توسط ارگان‌ها انجام میشه (البته میشه با شرکت‌ها یا موسساتی که هزینه طراحی یک قلم رو پرداخت کردند مزاکره کرد تا شاید قلمشون رو آزاد منتشر بکنند)
• ناتوانی در تغییر به دلیل انحصار دانش تولید.
• هزینه‌ی تولید زیاد به دلیل استفاده نکردن از سیستم توسعه‌ی دانش آزاد و انتقال فشار به جامعه.
• آزاد نبودن چرخه‌ی تولید شامل (دانش تولید قلم - روش تهیه قلم - استفاده از ایده‌های جامعه)

مثال: قلم IranNastaliq به همین روش تهیه شده اما دارای ایرادات بسیاری است. چرا تاکنون مشکلات این قلم حل نشده است؟

انتشار آزاد قلم توسط خود طراح

نقاط ضعف:

• هزینه‌ی زیاد تولید قلم توسط متخصص داوطلب.
• ناتوانی در تغییر توسط اجتماع به دلیل انحصار دانش تولید.
• هزینه‌ی تولید زیاد به دلیل استفاده نکردن از سیستم توسعه‌ی دانش آزاد و انتقال فشار به طراح که باعث عدم امکان تولید در آینده می‌شود.
• آزاد نبودن چرخه‌ی تولید شامل (دانش تولید قلم - روش تهیه قلم - استفاده از ایده‌های جامعه - آزادی در شخصی‌سازی قلم)

در آبان ماه نمایشگاه دوسالانه سرو نقره‌ای برگزار میشه. طراحان زیادی در نمایشگاه حضور دارند.

این یه فرصت خوب برای صحبت با طراحان فونت و آشناییشون با دانش آزاد و در ادامه انتشار قلمشون به صورت آزاد هست. همچنین میشه با بزرگان گرافیک صحبت کرد تا مثلا دانشجوهاشون یا شرکت کنندگان در نمایشگاه و .... به انتشار قلم آزاد تشویق کنند.

همچنین این امکان هست با طراحانی که قبلا قلم طراحی کردند مکاتبه کرد تا قلم‌هاشون رو آزاد منتشر کنند یا اگر مشکلی در لایسنس هست مشکل رو برطرف کنند (مثل پارس فونت iranian و ایران نستعلیق)

صحبت با متخصصین تولبد قلم برای انتشار آزاد دانش تولید قلم

نقاط ضعف:

• استقبال نکردن اکثر متخصصین از انتشار آزاد دانششان

نقاط قوت:

• آزاد‌ سازی دانش تولید قلم
• ایجاد امکان تولید قلم برای افراد علاقه‌مند و تولید قلم‌های آزاد بسیار
• استفاده از سیستم دانش آزاد در چرخه‌ی تولید قلم (شامل دانش تولید قلم - روش تهیه قلم - استفاده از ایده‌های جامعه - آزادی در شخصی‌سازی قلم)
• کاهش هزینه‌ی تولید قلم آزاد

ایجاد دانش طراحی قلم توسط خود افراد جامعه

تعدادی کتاب برای طراحی قلم وجود داره که به زبان پارسی نیست و نیاز به ترجمه داره

طراحی قلم به دست خود جامعه دانش آزاد

نقاط ضعف:

• نبود دانش تولید قلم و غیراستاندارد بودن قلم در ابتدای تولید و تکمیل دانش تولید در طول زمان
• کمبود انگیزه برای استفاده و بهینه‌سازی قلم‌های (غیر استاندارد) تولید‌شده توسط جامعه
• نقص نبود دانش تولید قلم در تولید برمبنای سیستم تولید دانش آزاد

نقاط قوت:

• استفاده از سیستم دانش آزاد در چرخه‌ی تولید قلم(روش تهیه قلم - استفاده از ایده‌های جامعه - آزادی در شخصی‌سازی قلم)
• کاهش هزینه‌ی تولید قلم

به خاطر پیچیدگی و پیوسته بودن مراحل تولید قلم بهتره که جامعه‌ای که میخواد قلم رو تولید کنه یک سرپرست داشته باشه.

همچنین جناب محمد مهدی پورغلام عنوان کردند از هنر کده میشه به عنوان محلی برای بحث و پیگیری ایده‌ها، طرح‌های اولیه اشتراک گزاری و ... قلم آزاد استفاده کرد.

مسابقه برای تولید قلم آزاد

نقاط ضعف:

• مقطعی بودن راه‌حل
• تناقض با سیستم تولید دانش آزاد

نقاط قوت:

• مقطعی بودن راه‌حل
• احتمالا تعداد زیادی قلم آزاد در زمان کوتاهی بدست می‌آید.

به طور مثال بنیاد ویکی‌پدیا میتونه یک مسابقه برای طراحی قلم ویکی‌پدیا ترتیب بده و فونت منتخب در صفحات وکیپدیا پارسی استفاده بشه. به طور حتم افراد بسیاری انگیزه کافی برای طراحی فونت ویکیپدیا دارند.

یا ایجاد یک مسابقه توسط یک نهاد یا یک فرد معتبر برای طراحی قلم آزاد پارسی.

مراحل طراحی قلم

• اتود اولیه
• طراحی مقدماتی
• انتخاب سبک
• اجرای طرح اصلی
• دیجیتایز کردن
• برداری کردن (وکتورایز)
• ویرایش نهایی و خروجی به یک فرمت وکتور (مثلا SVG)
• تبدیل کاراکترها به قلم