چرا دانش آزاد به نرم‌افزار آزاد و فرمت‌های آزاد نیاز دارد
لینک منبع اصلی مطلب
نویسنده: جیمی‌ولز - بنیانگذار بنیاد ویکی‌مدیا
منتشر شده در وبلاگ رسمی جیمی‌ولز
مقدمهٔ مترجم دربارهٔ این مطلب
چند تا نکته قابل توجه داره این مقاله. یکی اینکه میگه شما اگر بدونی چرا دانش آزاد خوبه باید بفهمی که چرا دانش آزاد به نرم‌افزار آزاد نیاز داره. یعنی دانش آزاد به نرم‌افزار آزاد نیاز داره نه به خاطر ابزارهایی که نرم‌افزارهای آزاد در اختیارش میذاره بلکه به خاطر خیلی چیزهای مهمتری که نرم‌افزار آزاد همراه اون ابزارها ارائه میده ولی نرم‌افزار انحصاری همچین خصوصیاتی نداره. توسعهٔ دانش آزاد فقط درصورت استفاده از نرم‌افزار آزاد امکان‌پذیره چون فقط نرم‌افزار آزاد دقیقاً همون چیزی رو داره که دانش آزاد بهش نیاز داره. من فکر می‌کنم این نگاه به نرم‌افزار آزاد خیلی میتونه برای درک نیاز دانش آزاد و لزوم استفادهٔ دانش آزاد از نرم‌افزار آزاد کمک کنه. خوندنش رو به همهٔ افرادی که دنبال پیدا کردن درک بهتری از ارتباط نرم‌افزار و دانش آزادن توصیه می‌کنم.
بعضی حرفا روحیهٔ خوبی دارن. جمله‌ای که این خصوصیت رو داشت و اولین بار که مقالرو خوندم نظرم رو جلب کرد این بود: «صد سال بعد ایدهٔ دانش‌نامه یا کتاب‌های انحصاری عجیب و بعید به نظر می‌رسد.» یعنی با توجه به سرعت پیشرفت تکنولوژی صد سال بعد مردم دانش و نرم‌افزارهای انحصاری و حتی آزادی که امروز تولید میشه رو هرگز استفاده نمیکنن و به سختی به یاد میارن ولی فلسفه‌ای که امثال ریچارد استالمن و جیمی ولز ترویج میدن در هر نوعی از مشارکت انسان‌ها نمود پیدا میکنه و چیزی نیست که از طبیعت انسان پاک شدنی باشه.
در جای دیگری میگه که «ذات دانش آزاد طوریست که هر کسی که نرم‌افزار آزاد را بفهمد، می‌تواند دانش آزاد را هم بفهمد.» این رو میشه در پاسخ کسانی که مفهوم نرم‌افزار آزاد رو میپذیرن ولی دانش آزاد رو بی‌معنی میدونن چون به عقیدشون آخر هر چیز نمیشه آزاد چسبوند و دانش هم یکی از اوناست، گفت.
شاید پیدا کردن خصوصیات مشترک دانش و نرم‌افزار آزاد خیلی کار راحتی باشه ولی بررسی اینکه تا چه حد اینها برای بقا و گسترششون به هم نیاز دارن موضوع جالب‌تری هست.
ترجمهٔ مطلب
گاهی مردم از من می‌پرسند که چرا حتا در مواردی که احتمالاً نرم‌افزار انحصاری برای نیازمان، مناسب‌تر است، اصرار دارم که ویکی‌پدیا باید همیشه از نرم‌افزار آزاد استفاده کند. در ادامه این طور استدلال می‌کنند که مأموریت اصلی ما، تولید دانش آزاد است نه ترویج نرم‌افزار آزاد و تا زمانی که در زمینه‌های کاربردی به چیزی نیاز داریم، ترجیح می‌دهیم از نرم‌افزار آزاد استفاده کنیم اما نباید در این باره سخت‌گیری کنیم.
من فکر می‌کنم این استدلال نه تنها در بیشتر زمینه‌های کاربردی، بلکه در زمینهٔ اصول دانش آزاد اشکالات جدی دارد. دانش آزاد به نرم‌افزار آزاد نیاز دارد. این یک برداشت اشتباه است که فکر کنیم مأموریت ما به نوعی جدا از مأموریت نرم‌افزار آزاد است.
دانش آزاد چیست؟ دانش‌نامهٔ آزاد چیست؟ ذات دانش آزاد طوریست که هر کس نرم‌افزار آزاد را بفهمد، می‌تواند دانش آزاد را هم بفهمد. یک دانش‌نامهٔ آزاد یا هر دانش آزاد دیگری، بدون اجازهٔ هیچ‌کس می‌تواند به صورت آزاد خوانده شود. دانش آزاد می‌تواند با دیگران آزادانه به اشتراک گذاشته شود. دانش آزاد می‌تواند مطابق نیازهای شما شود و نگارش مطابق نیازتان می‌تواند به صورت آزاد با دیگران هم‌رسانی شود.
ما پایگاه وبی انبوه با تنوع خارق‌العاده‌ای از دانش ایجاد کرده‌ایم. اگر ما این پایگاه را با نرم‌افزارهای انحصاری ایجاد کرده بودیم، به طور بالقوه باید موانع غیرقابل برطرف شدنی در برابر کسانی که دوست داشتند دانش ما را بگیرند و با آن کاری مشابه کاری که ما می‌کنیم را بکنند، قرار می‌دادیم. اگر شما برای این که بتوانید رونوشت‌هایی از کارتان ایجاد کنید، نیازمند گرفتن اجازه از فروشنده‌های نرم‌افزارهای انحصاری باشید، آن‌وقت شما واقعاً آزاد نیستید.
ولی برای مورد قالب‌های انحصاری، وضعیت به مراتب بدتر است. هرچند به نظر من این حرف چندان متقاعد کننده نیست، ولی برای نرم‌افزارهای انحصاری می‌شود این توجیه را آورد که تا زمانی که مطالب ویکی‌مدیا می‌تواند به اندازه کافی ساده از طریق نرم‌افزارهای آزاد باز شوند، استفادهٔ داخلی ما از نرم‌افزارهای انحصاری آن‌قدرها هم بد نیست. ولی برای توجیه قالب‌های انحصاری، حتا این سفسطه‌های گمراه‌کننده هم جواب نمی‌دهند. اگر ما اطلاعات را در یک قالب انحصاری یا قالب محدود شده به وسیلهٔ پتنت‌ها ارائه کنیم، آن‌وقت نه تنها خلاف تعهدمان به آزادی عمل کرده‌ایم، بلکه افرادی که می‌خواهند از دانش آزاد استفاده کنند را نیز مجبور به استفاده از نرم‌افزار انحصاری کرده‌ایم.
در پایان، ما به عنوان یک جامعه نباید فراموش کنیم که پیشتاز انقلاب دانشی هستیم که جهان را تغییر خواهد داد. ما نوآوران و رهبران چیزی هستیم که در حال تبدیل به یک حرکت سراسری از محدودیت‌های انحصاری به سمت دانش آزاد است. صد سال بعد، ایدهٔ دانش‌نامه یا کتاب‌های انحصاری عجیب و بعید به نظر می‌رسد؛ شبیه استفاده از زالو در علوم پزشکی.
از طریق کاری که می‌کنیم، هر کسی روی زمین، دسترسی ارزان و آزاد به دانش آزاد خواهد داشت و به این ترتیب این اختیار را خواهد داشت که کاری را بکند که می‌خواهد بکند. و در این‌جا نظر من این است که این یک خیال پردازی بیهوده نیست، بلکه چیزیست که ما در حال انجام دادنش هستیم. ما به یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌ها در جهان که مدلی است از عشق و همکاری که برای جهان پهناورتر کاملاً ناشناخته است، تبدیل شده‌ایم. اما ما هم برای اصولمان و هم برای دستاوردهایمان شناخته شدیم و شناخته خواهیم شد، به این خاطر که اینها اصولی است که دستاوردهایمان را ممکن می‌سازد.
در نهایت این شاید برایمان درجه‌ای مهم از افتخار باشد که بنیاد ویکی‌مدیا همیشه روی تمام رایانه‌هایی که داریم، از نرم‌افزار آزاد استفاده می‌کند و همیشه بهترین تلاشمان را می‌کنیم که تضمین کنیم دانش آزادمان، واقعاً آزاد است؛ که به تبع آن، مردم مجبور به استفاده از نرم‌افزار انحصاری برای خواندن، ویرایش و بازنشر آن، به گونه‌ای که مناسب می‌دانند، نیستند.
