اجازه نامه ها

استانداردهای باز

مستند حاضر به منظور راهنمایی سازمانها و اشخاص حقیقی که می خواهند از نرم‌افزارهای بسته به نرم‌افزارهای آزاد/متن‌باز مهاجرت کنند، تهیه شده است. در این مستند سعی داریم کلیهٔ جوانب مهاجرت به نرم‌افزارهای آزاد/متن‌باز را به صورت مشروح ارائه نماییم.

مقدمه

برخلاف برجسته بودن نام «نرم‌افزار» درجنبش (نرم‌افزار آزاد)، اين جنبش بر سه اصل استوار است: کد آزاد، مستندات آزاد و استانداردهای باز. کد آزاد امکان بررسی، اجرا، تغییر و توزیع مجدد نرم‌افزار را به صورت آزادانه فراهم می آورد. مستندات آزاد به مستنداتی گفته می شود که امکان تکثیر، پخش و تغییر آن‌ها به کاربران داده شده و معمولاً تحت مجوز مستندات آزاد گنو (که به اختصار GFDL نامیده می شود) انتشار می یابند. دانش‌نامهٔ همه‌منظورهٔ ویکی‌پدیا بزرگ‌ترین پروژه‌ای است که از این اجازه‌نامه استفاده می‌کند. بنابر این می‌توان گفت که مستندات موجود در این دانشنامه نمونه هایی از مستندات آزاد هستند. استانداردهای باز نیز انعطاف‌پذيری نرم‌افزارهای آزاد را افزایش داده، به کاربران امکان انتخاب، فروشنده و آزادی تعويض بسته‌های نرم‌افزاری را می‌دهد. اين در حالی است كه نرم‌افزارهای اختصاصي کاربران را به استفاده از يک فروشنده مجبور مي‌کنند. در حال حاضر بسیاری از کشورهای دنیا استفاده از استانداردهای باز را به عنوان یکی از سیاست های کلان خود در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات مطرح کرده‌اند. از نظر آن‌ها، استفاده از استانداردهای باز می تواند به عنوان راهکاری موثر و کارآمد در زمینه افزایش استقلال ملی و کاهش وابستگی به شرکت‌ها و یا حتی کشورهای خاصی مورد استفاده قرار گیرد. انگلستان، دانمارک، هلند، نروژ، آمریکا و بسیاری کشورهای دیگر از جمله این کشورها هستند.

تعریف استانداردهای باز

برخلاف تعريف متن‌باز، براي استانداردهای باز تعاريف زیادی وجود دارد. نظريه‌های مختلفی در مورد قوانين شكل‌دهندهٔ استانداردهاي باز وجود دارد و افراد مختلف ديدگاه هاي متفاوتي نسبت به معنا و مفهوم اين كلمه دارند. این مسئله در سایت رسمی بنیاد نرم‌افزار آزاد اروپا )که به اختصار FSFE نامیده می شود) نیز تصریح شده است. بروس پرنز یکی از اشخاص مطرح و پیشرو در حوزه متن‌باز، استاندارد باز را فراتر از يك مشخصه مي داند و معتقد است اصول پشتيبانی استاندارد، به كار بستن و اعمال آنها، خصوصياتي هستند كه يك استاندارد باز را تشكيل مي دهند. بنابر تعریف پرنز يك استاندارد براي اينكه باز تلقي شود بايد با اصول استانداردهاي باز مطابقت داشته باشد. اين اصول بنابر تعريف پرنز شامل موارد زير مي‌شوند.

اصول استانداردهای باز بنا به تعریف پرنز

ردیف عنوان اصل توضیحات 1 در دسترس بودن استانداردهاي باز براي خواندن و پياده‌سازي در دسترس مي‌باشند. 2 گسترش گزينه‌هاي انتخابي كاربر استانداردهاي باز،‌ بازار بي‌طرفانه‌اي را براي پياده‌سازي استانداردها ايجاد كرده و مصرف‌كننده را به خريداري محصولات خاص محدود نمي‌كند. 3 عدم وجود حق امتياز استانداردهاي باز رايگان مي‌باشند. تائيد وجود مطابقت توسط سازمان استاندارد شايد در برگيرنده هزينه‌اي باشد. 4 عدم وجود تبعيض استانداردهاي باز و سازمانهاي مربوط به آنها بين محصولات هيچ‌گونه تفاوتي قائل نمي‌شوند. مگر از لحاظ ميزان مطابقت آنها با استانداردهاي تعيين شده. 5 گسترش يا زيرمجموعه استانداردهاي باز مي‌توانند گسترش پيدا كرده و يا به صورت زير مجموعه‌اي ارائه شوند. با اين وجود شايد سازمانهاي تائيدكننده از تائيد كردن اين زير مجموعه‌ها خودداري كرده يا شرايطي را براي آنها تعيين نمايند. 6 عملكردهاي مربوط به دزدي و تخريب استانداردهاي باز از ضوابط مجوزها براي محافظت در برابر تخريب و دزدي استانداردها استفاده مي‌كنند. مجوزهاي ضميمه شده به استانداردها شايد ذكر اطلاعات مرجع را الزامي مي‌كنند. از سوي ديگر، كميسيون اروپايي چهارچوب همكاريهاي اروپا (EIF) ، استانداردهاي باز را داراي مشخصات زير مي داند : 1. توسط يك سازمان غيرانتفاعي تأييد و نگهداري شوند. 2. رشد و توسعة آن با استفاده از روية تفكر باز براي تمامي افراد علاقه مند بلامانع باشد. 3. استاندارد منتشرشده، به طور رايگان يا با هزينه اي بسيار جزئي در دسترس مردم قرار بگيرد؛ همچنين نسخه برداري و يا انتشار آن جايز بوده و بدون نياز به پرداخت هزينه يا با بهايي بسيار ناچيز قابل استفاده باشد. 4. حتما يك حق ثبت براي تأليف، بدون نياز به پرداخت هزينه، موجود باشد. 5. هيچ گونه محدوديتي در استفادة مجدد از استاندارد وجود نداشته باشد. همانطور که مشاهده شد برای استاندارد باز تعاريف و معاني مختلفی ارائه شده، اما به طور كلي، تعاریف مطرح شده موارد زیر را پوشش می دهد: در دسترس بودن، مشارکت پذیری، استقلال از فناوری، استقلال از فروشنده.

مزایای استفاده از استانداردهای باز

با توجه به تعریفی که از استانداردهای باز ارائه شد، می توان دریافت که استفاده از این استانداردها مزایای زیر را در بر خواهد داشت: 1.استقلال ملی: وابستگی و قفل شدن به فروشنده ای خاص به عنوان یکی از مهمترین عوامل مخاطره آمیز در زمینه استقلال ملی محسوب می شود. چرا که در صورت اعمال محدودیت از طرف فروشنده، امکان استفاده از نرم افزار دیگر برای آن کاربرد وجود نخواهد داشت و عملکرد کاربران دچار اختلال خواهد شد. اما از آنجا که یکی از مشخصات اصلی استانداردهای باز عدم انحصار و کنترل توسط گروه و فروشنده ای خاص است، در صورت استفاده از این استانداردها و نرم افزارهایی که مبتنی بر این استانداردها هستند دیگر کاربران داخلی به فروشنده ای خاص وابسته نبوده و در هر زمانی و به هر دلیلی که بخواهند می توانند محصول نرم افزاری مورد استفاده خود رو کنار گذاشته و محصولی دیگر را بکار گیرند. 2. افزایش همکاری و میان کنش پذیری: با استفاده از استانداردهای باز همكاري و برقراري ارتباط بين سيستم هاي مختلف آسان تر شده و در نهايت تبادل داده ها بهبود خواهد يافت. بدین ترتیب ديگر نيازي به استفاده از نرم افزارهاي مشابه يا نرم افزارهاي فروشنده اي خاص براي خواندن يا نوشتن داده ها نمي باشد. 3. ایجاد فضای رقابتی و بهبود فضای کسب و کار در صنعت نرم افزار: انحصارشکنی استقلال ناشی از بکارگیری استانداردهای باز در محصولات نرم افزاری سبب خواهد شد که کاربران در صورت راضی نبودن از یک محصول نرم افزاری، بتوانند به راحتی و بدون هیچ مشکلی آن را کنار گذاشته و از محصول دیگری استفاده نمایند. این مسئله باعث خواهد شد که تولیدکنندگان محصولات نرم افزاری همیشه در تلاش باشند که محصولاتی منطبق با سلایق و نیازهای کاربران تولید کنند تا بتوانند از سایر رقبا پیشی گرفته و بازار خود را از دست ندهند.

فهرست استانداردهای مطرح با دسته بندی استاندارد

ردیف	عنوان استاندارد	حوزه کاربرد
۱	FTP	شبکه
۲	TCP/IP	شبکه
۳	UDP	شبکه
۴	IP4,IP6	شبکه
۵	DNS	شبکه
۶	HTTP	شبکه
۷	HTTPS	شبکه
۸	HTML	شبکه
۹	XHTML	شبکه
۱۰	XML	شبکه
۱۱	MIME	شبکه
۱۲	SOAP	شبکه
۱۳	WSDL	شبکه
۱۴	POP	شبکه
۱۵	SMTP	شبکه
۱۶	ODF	برنامه های اداری
۱۷	PDF	برنامه های اداری
۱۸	GZIP	داده و کدگذاری
۱۹	Unicode	داده و کدگذاری
۲۰	PNG	گرافیکی
۲۱	JPEG	گرافیکی
۲۲	SVG	گرافیکی